Σκέψεις για το υπόβαθρο ενός ξεσπάσματος που “άργησε” να έρθει

Δεν θα μπω σε μία ανάλυση των τωρινών εκρηκτικών γεγονότων που εκτυλίσσονται στην Τουρκία, κυρίως γιατί αρμόδια για μία τέτοια ανάλυση είναι πρώτιστα η αιματοβαμμένη τούρκικη Αριστερά που δεκαετίες τώρα γυροφέρνει στα μπουντρούμια των λευκών κελιών και στα βουνά του Κουρδιστάν. Περιμένω να δω το εκτιμήσεις έχουν οι Τούρκοι σύντροφοι με τους οποίους έχουμε χρόνια κοινών αγώνων, κοινών πολιτικών εκτιμήσεων και ιδεολογικής τοποθέτησης.

Αυτό που κυρίως θα προσπαθήσω, είναι η υπενθύμιση των κοινωνικών, πολιτικών και γεωστρατηγικών εξελίξεων των τελευταίων ετών στην γειτονική χώρα -εξελίξεις που και τον λαό μας επηρεάζουν άμεσα αλλά επίσης προσφέρονται για εκτιμήσεις πάνω στα δικά μας ζητήματα και προβλήματα.

Πολιτική προϊστορία

Είναι λοιπόν απαραίτητο, για να κατανοήσουμε ουσιαστικά αυτό που συμβαίνει στον αραβικό κόσμο, κομμάτι του οποίου είναι το τουρκικό ξέσπασμα, να επιλέξουμε το θεωρητικό εργαλείο της ανάλυσης μας. Στον αραβικό κόσμο, η αντίθεση που καθορίζει τις εξελίξεις εδώ και πάνω από έναν αιώνα, είναι η αντίθεση ιμπεριαλισμός-λαοί (και κύρια οι Αμερικάνοι). Η αντίθεση αυτή ήτανε που καθόρισε την πολιτική ζωή της Τουρκίας, από το κίνημα ακόμα των νεότουρκων και την ίδρυση της κεμαλικής τουρκικής δημοκρατίας.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο, ότι η κύρια πολιτική και ιδεολογική μάχη που έδωσε το τουρκικό μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα και ο ιδρυτής του Ιμπραήμ Καϊπάκαγια, ήτανε ενάντια στην αφομοίωση της τουρκικής Αριστεράς από τον κεμαλισμό και κατ' επέκταση τον εθνικισμό.

Πρέπει εδώ να γίνει κατανοητό ότι ο στρατός στην Τουρκία ανέλαβε για δεκαετίες την οικοδόμηση του πολιτικού συστήματος στην βάση της εξάρτησης από τον ιμπεριαλισμό. Όλοι οι σημαντικοί πρόεδροι της χώρας προέρχονταν από τις τάξεις του στρατού και το στρατιωτικό συμβούλιο εθνικής άμυνας για δεκαετίες, ήτανε αυτό που έδινε την άδεια για σχηματιστεί μια κυβέρνηση. Αν οι κεμαλικοί έκριναν ότι η κυβέρνηση δεν τους έκανε, απλά την ανέτρεπαν με ένα πραξικόπημα -δεκάδες τέτοια πραξικοπήματα έχουν γίνει στην Τουρκία.

Και όταν λέμε στρατό και κεμαλικούς στην Τουρκία, ας έχουμε στο μυαλό μας ότι οι λέξεις-κλειδιά που ακολουθούν είναι (όπως και στην Ελλάδα, άλλωστε) Αμερικάνοι, ΝΑΤΟ, CΙΑ, πρεσβεία, κτλ.

Γιατί όμως ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός επέλεξε να οικοδομήσει το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας με έναν τόσο καθυστερημένο και απροκάλυπτο τρόπο; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κεμαλισμός ήρθε να ανατρέψει ένα ακόμα πιο καθυστερημένο πολιτικό σύστημα, αυτό του Σουλτάνου που εκπροσωπούσε την φεουδαρχική οθωμανική αυτοκρατορία, η σήψη της οποίας ήτανε από μόνη της ένα ολόκληρο γεωπολιτικό ζήτημα -το λεγόμενο “Ανατολικό ζήτημα”.

Κρατάει λοιπόν έναν ολόκληρο αιώνα αυτή η διαδικασία της αλλαγής της σκυτάλης μεταξύ των εκπροσώπων του ισλαμισμού και του κεμαλισμού, για το ποιος θα αναλάβει τον εκσυγχρονισμό του αστικού συστήματος προς όφελος των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών, έναν αιώνα στον οποίο ο τούρκικος λαός παρέμεινα ιδεολογικά και πολιτικά αφοπλισμένος, θεατής των εξελίξεων.

Η τουρκική Αριστερά, γεννήθηκε και ωρίμασε στις συμπληγάδες των δύο αυτών αντιδραστικών ιδεολογιών, και πολλές φορές τσαλαπατήθηκε ανάμεσα στις αντιθέσεις τους. Μεγάλοι κομμουνιστές ηγέτες της Τουρκίας, όπως ο Καϊπάκαγια έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα.

Η τουρκική Αριστερά ήτανε ο κύριος στόχος της καταστολής των φασιστικών πραξικοπημάτων, ειδικά εκείνου του αιματηρού πραξικοπήματος του 1980, το οποίο επανήλθε πρόσφατα στην δημόσια συζήτηση από την κυβέρνηση Ερντογάν για να χτυπηθούν οι κεμαλικοί. Οι κομμουνιστικές οργανώσεις της Τουρκίας είναι ακόμα απαγορευμένες και παράνομες, χιλιάδες αγωνιστές βρίσκονται στα λευκά κελιά, χιλιάδες πολιτικοί πρόσφυγες ζούνε στην Ελλάδα. Ο συνδικαλισμός είναι επίσης παράνομος.

Η χαλάρωση της αυστηρής καταστολής ενάντια στο λαϊκό κίνημα από την κυβέρνηση Ερντογάν, η οποία προσπάθησε να επιδείξει ένα έργο “φιλελεύθερων ευρωπαϊκών μεταρρυθμίσεων”, θρυμματίστηκε από την επανεμφάνιση ενός κινήματος που κινούνταν για δεκαετίες μακριά από το φως του ήλιου αλλά μέσα στις καρδιές των απλών, λαϊκών ανθρώπων.

Είναι συχνός ο θαυμασμός των αριστερών στην Ελλάδα προς τους Τούρκους συντρόφους, για τον ηρωισμό, το θάρρος, την αυταπάρνηση, την τόλμη να συγκρούονται με τις δυνάμεις καταστολής και συχνά να δίνουν τη ζωή τους στον αγώνα. Δυστυχώς, λιγότεροι παρατηρούν ότι υπάρχουν και άλλα στοιχεία που απουσιάζουν από την ελληνική Αριστερά, τα οποία χαρακτηρίζουν τους Τούρκους συντρόφους: σεβασμός, υπομονή, εγκράτεια, πειθαρχία, σεμνότητα, υπευθυνότητα, ιδεολογική καθαρότητα (ανεξαρτήτως πολιτικών απόψεων).

Αυτά τα στοιχεία ήτανε εξίσου απαραίτητα για να αντέξει στα πέτρινα χρόνια η τούρκικη Αριστερά.

Κοινωνικά ζητήματα

Εσωτερικά η Τουρκία χαρακτηρίζεται από ένα μωσαϊκό κοινωνικών αντιθέσεων, που δημιουργούν ένα έντονα ασταθές τοπίο, όσο καλά και αν κρύβεται πίσω από την κρατική καταστολή.

Πρώτα από όλα, παρά την “ανάπτυξη” και τους εξαιρετικούς δείκτες οικονομικής ευρωστίας που έχει να παρουσιάσει η τουρκική οικονομία μετά την επέμβαση του ΔΝΤ (οι λίγο παλιότεροι ας θυμηθούν κάτι ανέκδοτα για την εξευτελισμένη τούρκικη λίρα), τα λαϊκά στρώματα δεν κέρδισαν τίποτα. Είναι λοιπόν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα “ανάπτυξης” και “ξεπεράσματος της κρίσης”, όπου η ευημερία της αστικής τάξης χτίστηκε πάνω στην κοινωνική καθυστέρηση -μεν ξεχνάμε ότι τέτοια “ανάπτυξη” θέλουν και στην Ελλάδα.

Η οικονομική άνοδος της αστικής τάξης, σε πολλούς τομείς της βιομηχανίας και του τουρισμού, αντανακλάται καλύτερα στην γνωστή στο ελληνικό κοινό Κωνσταντινούπολη: μια πανέμορφη πόλη, δυτικού ευρωπαϊκού τύπου στο ευρωπαϊκό κομμάτι. Μια καθυστερημένη, φτωχή, ασιατική πόλη με εκατομμύρια φτωχών ανθρώπων στο ασιατικό. Και στην μέση των δύο κόσμων, η πλατεία Ταξίμ, επίκεντρο της καταστολής των για δεκαετίες απαγορευμένων πρωτομαγιάτικων εκδηλώσεων, να υπενθυμίζει ότι το ηφαίστειο είναι ακόμα ενεργό.

Η μικροαστική τάξη που ξεπροβάλλει, από τη μία αγωνιά για να λάβει τα δέοντα από την οικονομική άνοδο, ελπίζοντας ότι ο πολιτικός εκσυγχρονισμός θα φέρει μία καλύτερη συμμαχία προς όφελος των μεσοστρωμάτων. Από την άλλη, έλκεται (ειδικά η νεολαία) από τα κοινωνικά κινήματα ειδικά του αραβικού κόσμου. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι πέρα από διάφορες εκφράσεις της Αριστεράς, έχουν κάνει την εμφάνιση τους οι αναρχικοί με δυναμικό τρόπο στην Τουρκία, αλλά και πολλές ΜΚΟ-οργανώσεις σε μια προσπάθεια να επανενταχθεί η μικροαστική τάξη στο πολιτικό σύστημα. Η ριζοσπαστικοποίηση των νέων, ειδικά των μορφωμένων, η άνοδος της επαναστατικής διάθεσης είναι φανερές δια γυμνού οφθαλμού στα γεγονότα που εκτυλίσσονται. Είναι όμως επίσης φανερό ότι όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, ότι η πολιτική συγκρότηση της εργατικής τάξης είναι ακόμα ελλιπής -αυτό καθόλου δε σημαίνει ότι έχουμε ένα μικροαστικό πανυγηράκι. Κάθε άλλο.

Είναι παρόμοια η φύση των αντιθέσεων μέσα στην Κωνσταντινούπολη, με τις αντιθέσεις στην υπόλοιπη τεράστια αυτή χώρα: τα παράλια της Μ. Ασίας, αναπτύσσονται και εκδυτικίζονται με κύριο κορμό τον τουρισμό -οι πόλεις της ηπειρωτικής Τουρκίας (και ακόμα περισσότερο της Ανατολίας) έχουν μείνει δεκαετίες πίσω από όλες τις απόψεις: πολιτιστικά, μορφωτικά, οικονομικά. Μισό-φεουδαρχικές δομές ακόμα επιβιώνουν στην ύπαιθρο. Η μεγάλη μάζα των εργατικών και λαϊκών στρωμάτων έχουν πολύ διαφορετικές ανησυχίες από τους πήδουλους του Σουλεϊμάν και του κάθε Σουλεϊμάν.

Θα έμοιαζε λοιπόν η Τουρκία σαν μία χώρα κομμένη στα δύο, αν δεν ήτανε μια χώρα κομμένη στα... τρία! Μια ωρολογιακή βόμβα είναι τοποθετημένη στα θεμέλια της τούρκικης κοινωνίας και κανείς δεν πρέπει να το ξεχνά αυτό: το κουρδικό ζήτημα.

Το κουρδικό έθνος, για αιώνες υφίσταται μια φεουδαρχικού, αυτοκρατορικού τύπου καταπίεση της γλώσσας, του πολιτισμού και της ταυτότητας του, από μια σειρά αντιδραστικά καθεστώτα της περιοχής. Με μπροστάρη το ΡΚΚ (με το οποίο έχουμε κάθετες ιδεολογικές διαφωνίες, παρόλα αυτά παραμένει ηγέτης του κούρδικου λαού), ο κούρδικος λαός δίνει εδώ και δεκαετίες έναν ηρωικό εθνικοπελευθερωτικό αγώνα, τον οποίο με αιματηρό τίμημα έχει στηρίξει η τούρκικη επαναστατική Αριστερά.

Τα 20 εκατομμύρια Κούρδων που διαβιούν υπόδουλα στον πάτο της τούρκικης κοινωνίας είναι και είναι ο χειρότερος εφιάλτης της τουρκικής αστικής τάξης, η οποία φοβάται για την συνολική συνοχή του εκμεταλλευτικού της οικοδομήματος. Και φυσικά για τα σύνορα της.

Γεωπολιτικά ζητήματα

Αξίζει λοιπόν να γίνει μια ιδιαίτερη αναφορά στο κουρδικό και στις εξελίξεις των τελευταίων ετών, για να γίνουν κατανοητά τα στρατηγικά διλήμματα που αντιμετωπίζει η τούρκικη αστική τάξη.

Με τη σύλληψη Οτζαλάν μέσω Πάγκαλου-CIA η τούρκικη αστική τάξη ίσως νόμισε ότι κατάφερε ένα σαρωτικό πολιτικό και ψυχολογικό πλήγμα στο κουρδικό κίνημα. Φεύ! Μέσα σε μια δεκαετία, η πολιτική σκακιέρα της περιοχής γύρισε ανάποδα από γεγονότα “απρόβλεπτα” και “αναπάντεχα”.

Η πτώση του Σαντάμ και ο πόλεμος στο Ιράκ, κομβική στρατηγική κίνηση των Αμερικάνων, απασφάλισε τη χειροβομβίδα των αντιθέσεων στην περιοχή και το παιχνίδι “με ποιόν θα πάω και ποιον θα αφήσω” έγινε πολύ συγκεκριμένο. Οι Αμερικάνοι είχανε ανάγκη να προσεγγίσουν τους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ για να διαιρέσουν την ιρακινή αντίσταση, και έδωσαν αυτονομία και ανοχή ύπαρξης μίας κουρδικής μισοκρατικής οντότητας. Αυτή η διαφαινόμενη εξέλιξη οδήγησε την Τουρκία το 2003 να μην δώσει βάσεις στους Αμερικάνους για την επέμβαση -πρωτοφανής ανυπακοή για τα δεδομένα της Τουρκίας.

Η εξέλιξη αυτή αναπτέρωσε το ηθικό εκατομμυρίων Κούρδων, παρόλο που ηγέτης της κυβέρνησης του Βορείου Ιράκ είναι ένα φεουδαρχικό κατακάθι, που λίγο τον νοιάζει το κουρδικό έθνος και πολύ τον ενδιαφέρει να πουλήσει πετρέλαιο στον Ερντογάν. Παρόλα αυτά, η αναζωπύρωση του πολεμικού μετώπου ήτανε φυσικό αποτέλεσμα και οδήγησε στην επέμβαση της τούρκικης αεροπορίας στο Βόρειο Ιράκ, ενάντια στο ΡΚΚ, χωρίς μάλιστα στη σύμφωνη γνώμη του ιρακινού “κράτους” και των Αμερικάνων.

Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την διείσδυση των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών και της επιδίωξης για ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, οδήγησε στην τουρκική αστική τάξη σε έναν εκ νέου σχεδιασμό του πολιτικού συστήματος, ώστε να αμφισβητηθεί η μονόπατη εξάρτηση από τους Αμερικάνους και να εξυπηρετηθούν καλύτερα τα αστικά συμφέροντα στον λεγόμενο “πολυπολικό” κόσμο.

Ο Ερντογάν και το “μετριοπαθές πολιτικό Ισλάμ”, εξέφρασαν με δυναμικό τρόπο τη χειραφέτηση αυτή, επαναφέροντας μια οθωμανικού τύπου εξωτερική πολιτική ρητορεία. Ο Ερντογάν σε λίγα χρόνια ξήλωσε όλο το κεμαλικό στρατιωτικό κατεστημένο. Περιόρισε το ρόλο του στρατού και έβαλε φυλακή τους πρωτεργάτες του σκανδάλου “Βαριοπούλα” (Ενγκένεκον). Μάλιστα πρόσφατα έφτασε στο σημείο να σύρει σε δίκη τους πρωτεργάτες τους πραξικοπήματος του 1980. Ήτανε πρωτοφανές για τα πολιτικά δεδομένα της Τουρκίας η κυβέρνηση να λέει στους στρατηγούς τι να κάνουν και όχι το αντίστροφο.

Γεωπολιτικά, με κύριο ιδεολογικό στέλεχος τον Νταβούτογλου, προώθησε την ανύψωση της Τουρκίας σε περιφερειακή δύναμη. Η Τουρκιά προσπαθεί να αναλάβει ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ ΝΑΤΟ και αραβικού κόσμου, έχοντας μάλιστα φιλοδοξίες να φτάσει στο επίπεδο του Ισραήλ, κάνοντας τη βρώμικη δουλεία των Αμερικάνων στην περιοχή. Η επιδίωξη αυτή φυσικά συνάντησε την ανοιχτή αντίδραση του σιωνιστικού μαντρόσκυλου.

Δήθεν υποστήριξη της “Αραβικής Άνοιξης”, της Παλαιστίνης, συνομιλίες με το Ιράν, διάθεση για ανάληψη της επέμβασης ενάντια στον Άσαντ. Σύναψη πολιτικών σχέσεων με τους Αιγύπτιους Αδελφούς Μουσουλμάνους, σε μία προσπάθεια διαμόρφωσης του τόξου του “μετριοπαθούς Ισλάμ”. Αυτές οι ενέργειες απευθύνονταν ξεκάθαρα στις ΗΠΑ με στόχο την διαπραγμάτευση της θέσης της Τουρκίας στην περιοχή.

Στο κουρδικό, ο Ερντογάν να έβγαλε από το συρτάρι την “πολιτική λύση” του κουρδικού, αξιοποιώντας τον Οτζαλάν και τις ρεβιζιονιστικές τάσεις του ΡΚΚ. Ταυτόχρονα, ένας αγωγός πετρελαίου με το Βόρειο Ιράκ καθόλου δεν κακοπέφτει στην Τουρκία. Πάντως οι Κούρδοι αντάρτες αρνήθηκαν κατηγορηματικά να παραδώσουν τα όπλα και μένουν στο “παρά πόδα”. Τίποτα δεν έχει τελειώσει, τίποτα δεν έχει καν αρχίσει.

Και αν ο Ομπάμα συστήνει τώρα “ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση”, είναι γιατί οι ΗΠΑ έχουν δείξει πολλές φορές ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση τα τελευταία χρόνια, γνωρίζοντας το μεγάλο γεωστρατηγικό μέγεθος της Τουρκίας. Φυσικά καθόλου δεν σκέφτεται ο Ομπάμα το λαϊκό κίνημα που έχουν οι ίδιες οι ΗΠΑ πετσοκόψει με τα ανά καιρούς πραξικοπήματα.

Σαν επίλογος

Η αιματηρή καταστολή του τούρκικου “Μαβί Μαρμαρά”, του ηγετικού πλοίου της αποστολής Free Gaza από τον Ισραηλινό στρατό, η ύπαρξη ενός δεύτερου απελευθερωμένου κουρδικού θύλακα στα τουρκοσυριακά σύνορα, η απειλή τουρκοσυριακού πολέμου, η κίνηση της Κύπρου να κρυφτεί πίσω από τα αμερικάνικά συμφέροντα στης υπόθεση των κοιτασμάτων, η σύναψη άξονα μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ, είναι χαρακτηριστικές εξελίξεις ενός μεγάλου πολιτικού συμπλέγματος.

Τα τελευταία χρόνια, ισλαμιστές και κεμαλικοί συγκρούονταν ανοιχτά σε δημόσιες, μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις, με τη συμμετοχή χιλιάδων οπαδών – το ρήγμα μέσα στις δύο αντιμαχόμενες μερίδες της αστικής τάξης έγινε το κύριο πολιτικό ζήτημα στα καφενεία, στη νεολαία, στη διανόηση. Πίσω από τις δίκες των στρατιωτικών και το ζήτημα της μαντίλας βρίσκονται όλες οι υπαρξιακές αγωνίες της αστικής τάξης.

Είναι αυτό το ρήγμα μέσα στην αστική τάξη που διευρύνθηκε και άφησε να πεταχτεί η καυτή λάβα του κοινωνικού ηφαίστειου, το οποίο περίμενε δεκαετίες την ευκαιρία.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι οι κεμαλικοί συμμετέχουν ενεργά στο κίνημα με αίτημα των πτώση της κυβέρνησης Ερντογάν -έχοντας στο μυαλό τους φυσικά την επιστροφή στα παλιά, κακά χρόνια. Η Ιστορία όμως σπάνια κινείται έτσι ευθύγραμμα. 
 

Πλέον η Τουρκία έχει μπει και αυτή στον δρόμο χωρίς γυρισμό με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την γύρω περιοχή. Είναι ιστορική η ευκαιρία για την τούρκικη και κουρδική Αριστερά να διαμορφώσουν όρους για την αναγέννηση του κομμουνιστικού και εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.

Αυτό που βλέπουμε αυτές τις μέρες είναι μόνο το πρώτο επεισόδιο, ενός τούρκικου σήριαλ διαφορετικού από τα άλλα!