Η φιλοσοφία του νίτσε και η αναγκαία πολεμική σε αυτή

*Βασισμένο σε στοιχεία από το κείμενο του Μάλκολμ Μπούλ «οι αρνητικές οικολογίες του νίτσε»

 Μέρος πρώτο

   Εναντιούμενος σε όλους ο νίτσε έχει συναντήσει θεαματικά λίγη φιλοσοφική «αντιπολίτευση». Συγκεκριμένα, η φήμη του υπέφερε μόνο μία μεγάλη θλάση, την ενθουσιώδη υιοθέτηση του έργου του από τους ναζί. Αλλά, εκτός της Γερμανίας, η συσχέτιση του Νίτσε με την φρίκη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου και το ολοκαύτωμα υπηρέτησε κυρίως την διέγερση μία δευτερογενούς περιέργειας. Φυσικά, το τέρας έπρεπε να "δαμαστεί" , και η νιτσεϊκή σκέψη έχει από τότε έξυπνα αναδομηθεί ούτως ώστε να διαφύγει των κινδύνων που συνδέονται με το όνομα της. 

   Ακόμα και εκείνες οι φιλοσοφίες, ιδεολογίες ή και θρησκευτικά δόγματα για τις οποίες ο νίτσε είχε την χειρότερη άποψη, όπως ο σοσιαλισμός, ο ο φεμινισμός αλλά και ο χριστιανισμός , έχουν μέσω κάποιων λαμπρών τους εκπροσώπων προσπαθήσει να συνδιαλλαγούν με τον βασανιστή τους. Φυσικά δεν αναφέρομαι σε σοβαρούς ιδεολόγους ή διαννοούμενους της επαναστατικής αριστεράς αλλά στους μεταμοντέρνους και νεωτερικούς «εκσυγχρονιστές» που διατείνονται ότι μέσα από τον μικροαστικό τους πνευματικό ορίζοντα, που είναι πλατύς και χωράει πολλά και πολλούς, έχουν καταφέρει να ξεκομπλάρουν, και ίσως ξεπεράσει τους μαρξιστές-λενινιστές σε πλατύτητα σκέψης.   

     Μάλλον έχουν πλατύνει τόσο την σκέψη τους που τελικά  εμφιλοχώρησαν σε φιλοσοφικές και ιδεολογικές αντιλήψεις της μεγαλοαστικής κουλτούρας αλλά ας είναι. Δεν μας απασχολούν τώρα οι «μοντέρνοι» και πλατιοί διανοητές της υποταγμένης αριστεράς αλλά ο νίτσε.

Πολλοί λοιπόν σήμερα διεκδικούν τον νίτσε σαν δικό τους, έχει γίνει ότι πάντα επιθυμούσε και ο ίδιος. Ακαταμάχητος!

   Μόνο ένας μικρός αριθμός βιβλίων τα τελευταία χρόνια δίνουν μία κριτική ματιά στην σκέψη του νίτσε. Η αντι-νίτσε στροφή ξεκίνησε στην Γαλλία, όπου ο Λούκ Φερύ και Αλλέν Ρενάν με τίτλο «Γιατί δεν είμαστε νιτσεϊστές» (1991) απάντησε στον φιλοσοφικό-ιδεολογικό χυλό κάποιων διαννοούμενων που «πάντρευαν» τους Νίτσε/Μάρξ (!)/Φρόϋντ μέσω «συνθέσεων» με το αίτημα τους ότι «Πρέπει να σταματήσουμε να ερμηνεύουμε τον νίτσε και να ξεκινήσουμε να τον αναλύουμε επί των γραπτών του». Αυτή η προσπάθεια έδωσε έμφαση στην εναντίωση του νίτσε στην αλήθεια και στον διάλογο με βάση την λογική, στις ανησυχητικές συνέπειες της ανισοτικής και αμοραλιστικής του σκέψης όπως επίσης και στην επιρροή που είχε σε αντιδραστικά ιδεολογήματα (ναζισμός και άλλα). Οι Φερύ και Ρενάν προσδοκούσαν να ανανεώσουν μία παραδοσιακή ουμανιστική προσέγγιση αλλά η πολεμική στην σκέψη του νίτσε μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές και κατευθύνσεις.

   Ο Waite για παράδειγμα εντοπίζει στις «εσωτερικές» διδαχές του νίτσε μία οργανική ρητορική της ευθανασίας, ή αλλιώς μίας διαδικασίας «ξεχορταριάσματος» (weeding out). Σύμφωνα με τον ίδιο τον νίτσε αυτοί που δεν μπορούν να αντέξουν στην σκέψη της «αιώνιας υποτροπής» είναι ακατάλληλοι για να ζουν! , «Όποιος θεωρεί καταστροφική την σκέψη ΄δεν υπάρχει σωτηρία΄ οφείλει να πεθάνει. Θέλω πολέμους στους οποίους οι εύρωστοι και γενναίοι να οδηγούν τους άλλους»

Σύμφωνα με τον Appel, οι προσπάθειες που έγιναν για να στραφεί η σκέψη του νίτσε πρός την «ριζοσπαστική δημοκρατία» (τα εισαγωγικά δικά μου) αγνόησαν (τυχαία άλλωστε;) την παντεταρισμένη ανισωτική πολιτική ουσία της.

Εκτός του ότι ο νίτσε ήταν ένας εξαιρετικά ευμετάβλητος διανοητής, του οποίου οι αντιλήψεις είναι κατασκευασμένες έτσι ώστε να επιδέχονται διάφορες ερμηνείες, ήταν προσηλωμένος σε μία αποκήρυξη της ηθικής της καλοσύνης και στην ιδέα της ισότητας των ανθρώπων στο όνομα μίας ελιτίστικης αριστοκρατικής δέσμευσης στην «ανθρώπινη τελειότητα».

  

   Ο ελιτισμός του νίτσε όχι μόνο είναι θεμελιώδης στην κοσμοαντίληψη του, αλλά είναι τόσο βαθύς και περισπούδαστος που οδηγεί με έναν φυσικό τρόπο στο συμπέρασμα ότι «η μεγάλη πλειοψηφία των ανδρών δεν καν έχουν το δικαίωμα της ύπαρξης τους» σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα του. Σύμφωνα με την άποψη του Battaile, «οι θέσεις του νίτσε είναι οι μόνες που είναι απολύτως έξω από την κομμουνιστική κοσμοαντίληψη» και έτσι γίνεται καθαρό, για αυτόν, ότι η μόνη αντι-νιτσεϊκή πραγματική θέση είναι μία κομμουνιστική, η οποία βέβαια από τον Battaile παίρνει ένα περιεχόμενο ασαφώς ορισμένο σαν ένα συνονθύλευμα κοινωνικών πρακτικών που οδηγούν στην συνολική απελευθέρωση . Η προσωπική μου άποψη πάνω σε αυτό είναι ότι, συμφωνώ με το πρώτο σκέλος, ότι δηλαδή η φιλοσοφία του νίτσε είναι απόλυτα ασύμβατη με τον μαρξισμό-λενινισμό και ότι σαν τα δύο άκρα ενός φάσματος η πιο αποτελεσματική πολεμική μπορεί να γίνει μόνο από κομμουνιστές. Αλλά προφανώς και δεν θα έδινα επ ουδενί ένα τέτοιο περιεχόμενο στην υλιστική διαλεκτική κοσμοαντίληψη. Ας είναι.

   Πώς όμως ξετυλίγει κάποιος το κουβάρι της κριτικής στον νίτσε; Πολλοί από τους πρόσφατους κριτικούς του ψάχνουν να επαναβεβαιεώσουν πολιτικές και φιλοσοφικές θέσεις τις οποίες ο νίτσε είχε αποκηρύξει. Για αυτούς, το να εδραιώσουν ότι ο νίτσε ήταν ένας αμοραλιστής, ανορθολογιστής, ανισοτικός, που δεν είχε κανένα σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα επαρκεί σαν μία μεθοδολογία κατάρριψης των επιχειρημάτων του. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιδεολογική αντιπαράθεση πέραν των γραπτών κειμένων γίνεται και στο κίνημα.

Μία σοβαρή προσπάθεια κριτικής στον νίτσε λοιπόν, σύμφωνα με τον Bull, είναι όχι η προσπάθεια να απομακρυνθούμε από τον νίτσε αλλά να δώσουμε εκείνα τα εφόδια στον εαυτό μας για να τον ξεπεράσουμε.

Διαβάζοντας τον νίτσε

   Μία βασική πτυχή, όπως υποστηρίζει ο Waite, ανάπτυξης οποιασδήποτε μορφής πολεμικής στον νίτσε είναι το γεγονός ότι οι περισσότεροι αναγνώστες εμπιστεύονται τον νίτσε. Και αυτό μάλλον συμβαίνει γιατί ο νίτσε δίνει ισχυρά κίνητρα για αυτό. «Αυτό το βιβλίο ανήκει στους εκλεκτούς» όπως τονίζει στον πρόλογο του Αντίχριστου. Ανήκει σε αυτούς που «είναι έντιμοι σε πνευματικά ζητήματα στο σημείο της σκληρότητας», οι οποίοι «έχουν την δύναμη για να κάνουν ερωτήσεις που κανείς σήμερα δεν τολμά να κάνει, σε αυτούς που έχουν το κουράγιο για το απαγορευμένο».

Απόσπασμα από τον Αντίχριστο

« Αυτοί είναι μόνο οι αναγνώστες μου, οι δικαιοδόχοι αναγνώστες μου, οι προορισμένοι  αναγνώστες μου : όλοι οι άλλοι τι σημασία έχουν; - Ανήκουν απλά στην ανθρωπότητα.- Ένας πρέπει να είναι ανώτερος της ανθρωπότητας σε δύναμη, στην μεγαλοπρέπεια της ψυχής του- στην περιφρόνηση»

   

  Μέσω της ανάγνωσης ο νίτσε κολακευτικά προσφέρει μία ταύτιση στον αναγνώστη με κάποια ανώτερη μορφή ύπαρξης, σε οποιονδήποτε αναγνώστη αλλά όχι σε...όλους τους αναγνώστες. Η ταύτιση αυτή με μία ανώτερη εξουσιαστική μορφή προσφέρει μία φανταστική απελευθέρωση από όλα τα  κοινωνικά και οικονομικά δεσμά από τα οποία περιορίζεται η πλειοψηφία του λαού. Η ταύτιση με τους υπόλοιπους ,από τον αναγνώστη, (δηλαδή με τον λαό) περιλαμβάνει το να διαβάσει κάποιος πολλές σελίδες προσβολών που απευθύνονται σε ανθρώπους σαν...τον ίδιο τον αναγνώστη.

  Το στοιχείο της απάτης στον νίτσε ήταν υπαρκτό. Ο ίδιος μάλιστα έφτασε στο σημείο να παριστάνει έναν ευγενή από την Πολωνία, όπου με μάτια που γυάλιζαν, «διαφήμισε τα μυστικά αυτού του κόσμου» και πούλησε φιαλίδια που περιείχαν γαλάζιο μελάνι το οποίο περιεχόμενο υποστήριζε ότι ήταν σταγόνες αυθεντικού γαλάζιου αίματος! , μπροστά στα μάτια ενός έκθαμβου κοινού. Μία γενική επίκληση τους πιό χαρισματικούς ανθρώπους για την δήθεν δημιουργία μίας κοινωνίας νέας εκφράζονταν από τον νίτσε με μία τέτοια ρητορική δύναμη ώστε να μπορεί να παρασύρει κάποιον στην τοποθέτηση του ευατού του σε αυτούς τους πρωτότυπους ανθρώπους του μέλλοντος. Φυσικά αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει για όλους τους αναγνώστες.

  Ο νίτσε, προφανώς και συμπεριελάμβανε τον εαυτό του στην κατηγορία των ανθρώπων που χαρακτήριζε «υψηλά χαρισματικούς άνδρες του μέλλοντος» και η αντίθεση του στους «μέτριους τους ανόητους και τους τρελούς» ενθαρρύνει  τον αναγνώστη να αποστασιοποιηθεί από την τελευταία κατηγορία. Στον μετά ζαρατούστρα νίτσε, αυτή η στρατηγική είναι κεντρική, καθώς η απομόνωση και η απομάκρυνση ενός μεγάλου κομματιού αναγνωστών από το έργο του τον αναγκάζει απεγνωσμένα να εφεύρει τρόπους ώστε να ξαναμπεί στο προσκήνιο.

Μάλλον ο καλύτερος τρόπος για να βγάλει κανείς την μάσκα από τον υπεράνθρωπο δηλαδή και τον ίδιο τον νίτσε είναι η αντίσταση του αναγνώστη ή η αποτυχία του να υιοθετήσει την νιτσεϊκή διαταγή «κάποιος πρέπει να είναι ανώτερος...»

   Στο τέλος αυτού του πρώτου μέρους της μικρής εισαγωγής στον νίτσε και την αναγκαία πολεμική που πρέπει να γίνει στο σώμα αυτής της ύπουλα εκφυλιστικής και δηλητηριώδους φιλοσοφίας για τον υγιώς σκεπτόμενο άνθρωπο, θα πώ ότι και εγώ είμαι σε μία διαδικασία διαβάσματος του νίτσε, γιατί πιστεύω ότι για να μπορεί κάποιος να αντιπαρατεθεί σε μία άποψη πρέπει να την γνωρίζει.Συνεπώς αυτή η προσπάθεια θα πάρει κάποιο καιρό και δεν θα έχει μία συγκεκριμένη ροή.

ΥΓ Σημειολογικά και μόνο το πρώτο γράμμα του ονόματος του νίτσε είναι με μικρό και όχι κεφαλαίο χαρακτήρα. Μόνο και μόνο επειδή ξέρω ότι θα πάθαινε πολλαπλό εγκεφαλικό αν έβλεπε το όνομα του γραμμένο έτσι...