Η μεγάλη πρωτοβουλία

Σε περίοδο όξυνσης της κρίσης, όπως σήμερα, η Αριστερά αναζητεί απεγνωσμένα την εργατική τάξη. Για να την βρει βέβαια, πρέπει πρώτα να την ορίσει. Γι αυτό και οι τακτικές αναφορές στους κλασικούς και ειδικά στο κείμενο του Β.Ι. Λένιν Η μεγάλη πρωτοβουλία. Συνήθως όμως η εκάστοτε επιλογή αποσπάσματος προς παράθεση, περιπλέκει μάλλον τα πράγματα παρά τα διευκρινίζει. Παρακάτω δημοσιεύτεται ολόκληρο το κείμενο (δηλ. το απόσμπασμα για την εργατική τάξη) σε νέα μετάφραση, αφού διαπιστώθηκε ότι η υπάρχουσα στα Άπαντα έχει αρκετά προβληματάκια. [Μετάφραση: Μ.Α.]

Η μεγάλη πρωτοβουλία

Β.Ι. Λένιν

[...] Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι μόνο η χρήση βίας κατά των εκμεταλλευτών και κυρίως δεν είναι καν η χρήση βίας. Η οικονομική βάση αυτής της επαναστατικής βίας, η εγγύηση για την αποτελεσματικότητα και την επιτυχία της είναι ότι, σε σύγκριση με τον καπιταλισμό, το προλεταριάτο εκπροσωπεί και  δημιουργεί έναν ανώτερο τύπο κοινωνικής οργάνωσης της εργασίας. Αυτό είναι το σημαντικό, αυτή είναι η πηγή της δύναμης και η εγγύηση ότι ο τελικός θρίαμβος του κομμουνισμού είναι αναπόφευκτος.

Στη δουλοπαροικία η οργάνωση της κοινωνικής εργασίας στηριζόταν στην πειθαρχία του βούρδουλα, ενώ οι εργαζόμενοι, που τους λήστευαν και τυραννούσαν μια χούφτα γαιοκτήμονες,  ζούσαν εντελώς στην άγνοια και την καταπίεση. Η καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνικής εργασίας στηριζόταν στην πειθαρχία της πείνας, και παρά τη συνολική πρόοδο του αστικού πολιτισμού και της αστικής δημοκρατίας, η τεράστια μάζα των εργαζομένων στα πιο αναπτυγμένα, πολιτισμένα και δημοκρατικά κράτη παρέμενε στην άγνοια και την καταπίεση μια μάζα μισθωτών δούλων ή καταπιεσμένων αγροτών, που τους λήστευαν και τυραννούσαν μια χούφτα καπιταλιστές. Η κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνικής εργασίας -το πρώτο βήμα προς την οποία είναι ο σοσιαλισμός- στηρίζεται, και με την πάροδο του χρόνου ακόμη περισσότερο, στην ελεύθερη και συνειδητή πειθαρχία των ίδιων των εργαζομένων που έχουν ανατρέψει το ζυγό και των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών.

Αυτή η νέα πειθαρχία δεν πέφτει από τον ουρανό ούτε είναι προϊόν ευσεβών πόθων. Αναπτύσσεται μέσα από τους υλικούς όρους της μεγάλης καπιταλιστικής παραγωγής, και μόνο μέσα από αυτούς. Χωρίς αυτούς είναι αδύνατον. Φορέας ή όχημα αυτών των υλικών όρων είναι η καθορισμένη ιστορική τάξη που δημιουργήθηκε, οργανώθηκε, συσπειρώθηκε, διαπαιδαγωγήθηκε, μορφώθηκε και ατσαλώθηκε από τον μεγάλης κλίμακας καπιταλισμό. Η τάξη αυτή είναι το προλεταριάτο.

Αν μεταφράσουμε το λατινικό, επιστημονικό, ιστορικο-φιλοσοφικό όρο «δικτατορία του προλεταριάτου» σε απλούστερη γλώσσα, σημαίνει τα εξής:

Μόνο μια καθορισμένη τάξη, δηλαδή οι εργάτες της πόλης και του εργοστασίου, γενικά οι βιομηχανικοί εργάτες είναι ικανοί να καθοδηγήσουν ολόκληρη τη μάζα των εργαζομένων και των εκμεταλλευομένων στον αγώνα για την ανατροπή του ζυγού του κεφαλαίου, και να τον φέρουν πραγματικά εις πέρας, στον αγώνα για τη διατήρηση και τη στερέωση της νίκης, στο έργο της δημιουργίας του νέου σοσιαλιστικού κοινωνικού συστήματος και σε ολόκληρο τον αγώνα για την πλήρη κατάργηση των τάξεων. (Ας σημειώσουμε σε παρένθεση ότι η μόνη επιστημονική διάκριση μεταξύ σοσιαλισμού και κομμουνισμού είναι ότι ο πρώτος όρος σημαίνει το πρώτο στάδιο της νέας κοινωνίας που προέρχεται από τον καπιταλισμό και ο δεύτερος σημαίνει το επόμενο και υψηλότερο στάδιο.)

Το λάθος της κίτρινης Διεθνούς της «Βέρνης» είναι ότι οι ηγέτες της αποδέχονται μόνο στα λόγια την ταξική πάλη και τον καθοδηγητικό ρόλο του προλεταριάτου και φοβούνται να εξάγουν το αντίστοιχο λογικό συμπέρασμα. Φοβούνται ακριβώς αυτό το αναπόφευκτο συμπέρασμα, που τρομοκρατεί την αστική τάξη και που είναι εντελώς απαράδεκτο γι’ αυτή. Φοβούνται να παραδεχτούν ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι επίσης περίοδος ταξικής πάλης που είναι αναπόφευκτη όσο δεν θα έχουν εξαλειφθεί οι τάξεις και που αλλάζει μορφή, γίνεται ιδιαίτερα σκληρή και ιδιαίτερα ιδιόμορφη την περίοδο αμέσως μετά την ανατροπή του κεφαλαίου. Το προλεταριάτο δεν σταματά την ταξική πάλη μετά την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, αλλά τη συνεχίζει μέχρι την κατάργηση των τάξεων, φυσικά κάτω από διαφορετικές συνθήκες, σε διαφορετική μορφή και με διαφορετικά μέσα.

Τι σημαίνει λοιπόν «κατάργηση των τάξεων»; Όλοι όσοι αυτοαποκαλούνται σοσιαλιστές την αναγνωρίζουν ως τον τελικό σκοπό του σοσιαλισμού, αλλά με κανένα τρόπο δεν της προσδίνουν τη  δέουσα σπουδαιότητα. Οι τάξεις είναι μεγάλες ομάδες ανθρώπων που διαφέρουν μεταξύ τους από τη θέση που κατέχουν σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα κοινωνικής παραγωγής, από τη σχέση τους (στις περισσότερες περιπτώσεις ορισμένη και διατυπωμένη από το νόμο) με τα μέσα παραγωγής, από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από από το μέγεθος του μεριδίου του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και τον τρόπο απόκτησής του. Οι τάξεις είναι ομάδες ανθρώπων, κάποια από τις οποίες ιδιοποιείται την εργασία μιας άλλης εξαιτίας της διαφορετικής θέσης που κατέχουν σ’ ένα καθορισμένο σύστημα κοινωνικής οικονομίας.

Είναι φανερό ότι για την ολοκληρωτική κατάργηση των τάξεων, δεν αρκεί η ανατροπή των εκμεταλλευτών, των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών, δεν αρκεί η κατάργηση των δικαιωμάτων τους στην ιδιοκτησία, χρειάζεται επίσης να καταργηθεί όλη η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, χρειάζεται να εξαλειφθεί η διάκριση μεταξύ πόλης και υπαίθρου, καθώς και η διάκριση μεταξύ χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Αυτό απαιτεί μια πολύ μεγάλη χρονική περίοδο. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, απαιτείται να καταβληθεί η αντίσταση (συχνά παθητική που είναι ιδιαιτέρως επίμονη και ιδιαιτέρως δύσκολη να καταβληθεί) των πολυάριθμων επιβιώσεων της μικρής κλίμακας παραγωγής, απαιτείται να καταβληθεί η τεράστια δύναμη της συνήθειας και του συντηρητισμού που συνδέεται με αυτά τις επιβιώσεις.

Η αξίωση ότι όλοι οι «εργαζόμενοι» είναι εξίσου ικανοί να κάνουν αυτή τη δουλειά, είναι κούφια λόγια ή η αυταπάτη ενός προκατακλυσμιαίου προ-μαρξιστή σοσιαλιστή, διότι αυτή η ικανότητα δεν έρχεται μόνη της, αλλά μεγαλώνει ιστορικά και μεγαλώνει μόνο μέσα από τους υλικούς όρους της μεγάλης κλίμακας καπιταλιστικής παραγωγής. Αυτή η ικανότητα, στην αρχή του δρόμου από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό, κατέχεται μόνο από το προλεταριάτο. Αυτό είναι ικανό να εκπληρώσει το γιγάντιο καθήκον που αντιμετωπίζει, πρώτον, επειδή είναι η ισχυρότερη και πιο προχωρημένη τάξη στις πολιτισμένες κοινωνίες, δεύτερον, επειδή στις πιο αναπτυγμένες χώρες  αποτελεί την πλειοψηφία του πληθυσμού, και τρίτον, επειδή στις καθυστερημένες καπιταλιστικές χώρες, όπως στη Ρωσία, η πλειοψηφία του πληθυσμού ανήκει στο ημι-προλεταριάτο, δηλαδή αποτελείται από ανθρώπους που ένα μέρος του χρόνου ζουν μόνιμα με ένα προλεταριακό τρόπο, που μόνιμα κερδίζουν μέρος των μέσων συντήρησής τους ως μισθωτοί εργάτες σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις.

Εκείνοι που προσπαθούν να επιλύσουν τα προβλήματα που εμπλέκονται στη μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό, στη  βάση της γενικής κουβέντας για ελευθερία, ισότητα, δημοκρατία στη γενική ισότητα της εργασιακής δημοκρατίας κ.λπ. (όπως ο Κάουτσκι, ο Μάρτοφ και οι άλλοι ήρωες της κίτρινης Διεθνούς της Βέρνης), αποκαλύπτουν μόνο τη μικροαστική φιλισταϊκή φύση τους και ιδεολογικά ακολουθούν με δουλικό τρόπο πίσω από την αστική τάξη. Η σωστή επίλυση αυτού του προβλήματος μπορεί να βρεθεί μόνο στη συγκεκριμένη μελέτη των ειδικών σχέσεων μεταξύ της συγκεκριμένης τάξης που κατάκτησε την πολιτική εξουσία, δηλαδή του προλεταριάτου και ολόκληρης της μη προλεταριακής, καθώς και της ημι-προλεταριακής μάζας του εργαζόμενου πληθυσμού. Σχέσεις που δεν διαμορφώνονται μέσα σε φανταστικά αρμονικές, «ιδανικές» συνθήκες, αλλά μέσα στις πραγματικές συνθήκες της μανιώδους αντίστασης της αστικής τάξης, η οποία παίρνει πολλές και ποικίλες μορφές.

Η τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού -και πολύ περισσότερο του εργαζόμενου πληθυσμού – σε οποιαδήποτε καπιταλιστική χώρα, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας, είχε χιλιάδες φορές την εμπειρία, μαζί με συγγενείς και φίλους να νιώσει την καταπίεση, τη λεηλασία και κάθε είδους τυραννία που διαπράττει το κεφάλαιο. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, δηλαδή η σφαγή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων για να αποφασισθεί εάν το αγγλικό ή το γερμανικό κεφάλαιο θα έχει την κυριαρχία στην καταλήστευση ολόκληρου του κόσμου – όξυνε πολύ αυτές τις δοκιμασίες, τις αύξησε και τις βάθυνε και έκανε τους ανθρώπους να διαπιστώσουν το νόημά τους. Εξ ου η αναπόφευκτη συμπάθεια που εκδηλώνεται στο προλεταριάτο από την τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού, ιδιαιτέρως από τους εργαζομένους, επειδή το προλεταριάτο με ηρωικό θάρρος και επαναστατική αδιαλλαξία ανατρέπει το ζυγό του κεφαλαίου, ανατρέπει τους εκμεταλλευτές, καταστέλλει την αντίστασή τους και με το αίμα του ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία της νέας κοινωνίας, στην οποία δεν θα υπάρχει χώρος για τους εκμεταλλευτές.

Όσο μεγάλοι και αναπόφευκτοι κι αν είναι οι μικροαστικές τους ταλαντεύσεις και η τάση για επιστροφή στην αστική «τάξη», κάτω από τις «φτερούγες» της αστικής τάξης, οι μη προλεταριακές και ημι-προλεταριακές μάζες του εργαζόμενου πληθυσμού δεν μπορούν παρά να αναγνωρίσουν το ηθικό και πολιτικό κύρος του προλεταριάτου, το οποίο όχι μόνο ανατρέπει τους εκμεταλλευτές και καταστέλλει την αντίστασή τους, αλλά οικοδομεί νέα και ανώτερη κοινωνική σχέση, κοινωνική πειθαρχία, την πειθαρχία των ταξικά συνειδητών και ενωμένων εργαζομένων, που δεν ξέρουν κανένα ζυγό και καμιά εξουσία εκτός από την εξουσία της δικής τους ενότητας, της δικής τους περισσότερο ταξικά συνειδητής, τολμηρής, συμπαγούς, επαναστατικής και στέρεης πρωτοπορίας.

Για να επιτύχει τη νίκη, για να οικοδομήσει και να παγιώσει το σοσιαλισμό, το προλεταριάτο πρέπει να εκπληρώσει δύο καθήκοντα ή ένα διπλό καθήκον: πρώτον, με τον υπέρτατο ηρωισμό του στον επαναστατικό αγώνα ενάντια στο κεφάλαιο πρέπει να κερδίσει όλη τη μάζα των εργαζομένων και των εκμεταλλευομένων, πρέπει να την κερδίσει, να την οργανώσει και να την καθοδηγήσει στον αγώνα για την ανατροπή της αστικής τάξης και την πλήρη καταστολή της αντίστασής της. Δεύτερον, πρέπει να οδηγήσει όλη τη μάζα των εργαζομένων και των εκμεταλλευομένων, καθώς και όλες τις μικροαστικές ομάδες στο δρόμο της νέας οικονομικής ανάπτυξης, προς τη δημιουργία νέας κοινωνικής σχέσης, νέας εργασιακής πειθαρχίας, νέας οργάνωσης της εργασίας, η οποία θα συνδυάζει την τελευταία λέξη της επιστήμης και της καπιταλιστικής τεχνολογίας με τη μαζική συνεργασία των ταξικά συνειδητών εργατών δημιουργώντας τη μεγάλης κλίμακας σοσιαλιστική βιομηχανία.

Το δεύτερο καθήκον είναι πιο δύσκολο από το πρώτο, διότι πιθανώς δεν μπορεί να εκπληρωθεί με την ηρωική θέρμη μεμονωμένων δράσεων· απαιτεί τον πιο παρατεταμένο, τον πιο επίμονο και πιο δύσκολο ηρωισμό στην απλή καθημερινή δουλειά. Αυτό όμως το καθήκον είναι και πιο ουσιαστικό από το πρώτο, επειδή, σε τελευταία ανάλυση, η πιο βαθιά πηγή ισχύος για νίκες ενάντια στην αστική τάξη και η μοναδική εγγύηση για την αντοχή και τη μονιμότητα των νικών αυτών μπορεί να είναι μόνο ο νέος και ανώτερος τρόπος κοινωνικής παραγωγής, η αντικατάσταση της καπιταλιστικής και της μικροαστικής παραγωγής από τη μεγάλης κλίμακας σοσιαλιστική παραγωγή.

[...]

28 Ιουνίου 1919

Πηγή:Κρίση + Κριτική